Ta'lim innovatsiyasi va integratsiyasi

XVII ASR USMONLI TURKCHASI VA SOLIH IBN MUHAMMAD

Nasirova Dildora Talibjonovna

Keywords: Kalit so‘zlar: XVII asr usmonli turkchasi, Solih ibn Muhammad, lug’atshunoslik, “Mirqat”, “Axtari Kabiyr”, “Ne’matulloh”, “Donestan”, ”“Ash- Shuzur az-Zahabiyya va al-Qita’i al-Ahmadiyya fi al-lug’ati at-turkiyya”.

---

Abstract

Annotatsiya: Ko’p millatli Usmonlilar sulolasi davrida turkiy tilning
rivojlanishi hamma joyda bir hil darajada emas edi. Masalan, XVII asrda qipchoq
turkchasidan o’g’uz turkchasiga o’tishning so’nggi bosqichlari Misr va uning atrofida
kechgan bo’lsa, XIX asrda Anatoliya atrofida biz mumtoz usmonli turkcha deb
ataydigan o’guz turkchasi iste’molda edi. Bundan tashqari bu davrda tili turkiy
bo’lmagan arab va turk xalqlari kundalik hayotlari uchun turkiy tilni o’rgandilar.
Anatoliya va Rumelidagi turk xalqlari Usmonlilarning fan va madaniyatini
o’zlashtirdilar. San’at tilini tushunish uchun arab va fors tillarini o’rganish zarur
ekanligini his qildilar. Bu davrning til taraqqiyoti, xalqning tilga bo’lgan ehtiyojlarini
yaxshi tushungan Solih ibn Muhammad Iroq, Misr, Anatoliya va Rumelida turk tilidan
dars bera boshladi, turli tadqiqotlar olib bordi. Xususan, “Ash-Shuzur az-Zahabiyya va
al-Qita’i al-Ahmadiyya fi al-lug’ati at-turkiyya”, “Qomus al-Arvam fi Nizam al-
Kalam”, “Uknumu fi lug’at ar-Rumiy va “At-Tarjuman fi lug’at al-Usmani” kabi
lug’atshunoslik, grammatika va ta’lim-tarbiyaga oid asarlari shular jumlasidandir.
Ushbu maqolada Solih ibn Muhammadning hayoti, uning turkiy tilga qo’shgan hissasi
va “Ash-Shuzur az-Zahabiyya va al-Qita’i al-Ahmadiyya fi al-lug’ati at-turkiyya” asari
qisqacha muhokama qilindi va baholandi.

---

References

Foydalanilgan adabiyotlar:

Abdulkadirog’lu, (1997). “Halimi Chalabi”, dia, c. 37, Istanbul: türk diyanet vakfı

yayınları.

Argunşah, mustafa, yüksekkaya, gülden sağol, tabaklar, özcan, (2010).

Karahanlıca, harezmce, kıpçakça dersleri, istanbul: kesit yayınları.

Atalay, Besim (1949). Eş-Şüzûrü'z-Zehebiyye ve'l-Kıtai'l-Ahmediyye fî'l-

Lugatı't-Türkiyye, İstanbul: Üçler Basımevi.

Ayverdi, Ilhan (2006). Büyük Misalli Türkçe Sözlük, (Yay. Haz. Kerim Can

Bayar), Istanbul: Kubbealtı Neşriyat.

Baktir Mustafa, (1999). “İbn Melek”, DİA, C. 37, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı

Yayınları

Chetin, Abdulbaki, (2006). “Ahmed-i Dâî’nin Farsça Ögretmek Amacıyla Yazdıgı

Bir Eser: Müfredât”, Türkiyat Arastırmaları Dergisi, S. 20, ss. 113-128

Inche, Adnan (2010). “Nimetullâh Lugatı’nin Metin Kuruluşu Üzerine”,

Türkiye’de ve Dünya’da Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslar Arası

Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat

Karahisari, Muslihiddin Mustafa bin Şemseddin, (1875). Ahterî-i Kebir, İstanbul:

Ali Bey Matbaası.

Kilich, Hulusi (1989). “Ahterî”, DİA, C. 2, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı

O’ztahtali, İbrahim İmran, (2009). “Şerh Geleneği ve Lâmi’î’nin Şerh-i Dibace-i

Gülistan’ı”, Tubar, S. 29, ss. 293-302

http://www.tubar.com.tr/TUBAR%20DOSYA/ztahtal_imran%20293-302.pdf,

(E.T. 01. 12. 2011)

Sureyya, Mehmed, (1996). Sicilli Osmanî, (Yayına Haz. Nuri Akbayar), İstanbul:

Kültür Bakanlığı ile Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı (ortak yayın)

Toparli, Recep, (2003). Ed-Dürretü’l-Mudiyye fi’l-Lugati’t-Türkiyye, Ankara:

Türk Dil Kurumu Yayınları.

Turan, Esra İpek, (2007). “Aşçı Dede Halil İbrahim Efendi’nin Fars Dili Ve

Gramerine Dair Çalışmaları”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).